Ende van Duetechom [noot 1] reysden al voort op Weesel, vandaer op Cuelen, daer twee ofte 3 dagen rusten, ende daer al voort die reyse aen op Ments, vandaer op Worms, op Spiers, daer 2 dagen blijuende, van Spiers op Brussen [noot 2] in Swauen, vandaer ouer Ulm, vandaer op Memmingen, Kempten, Trenten, Castel Franco, Meistre op Venegien, daer ontrent 3 dagen rustende.[in de marge: Tot Venetien bleeff vander Haghens camarada daer hij mede wt Hollant gecomen was, ende tot Padue creech weer een ander van Rijselen geboren.] Namen haer voyage op Padua, Vicensa, Verona, Mantua, Bononia, op Fiorensa oft (?) Florensen. Maer die reysen duer Italien viel haer seer moyelicken, ouermids die peste sterck tot Genua was [noot 3] daerom moesten in Padua een billet vandie gesontheit halen dat men daer noemt bolettyn de la sanita ende dat selue bolettyn moesten ouer alle vlecken ende steden (p390) diese passeerden laten onderteikenen, twelcke in veel plaetsen int duerreysen versuympt was, ende daerom te Florensen comende moesten buiten om gaen, varende ouer die revier, ende achtervolchden haer voyage duer Escarperiven na Siena, maer al met moyte, om dattet bolettyn te Florensen niet onderteikent en was, ende begonnen seer te sorgen datse te Siena oock niet binnen souden gelaten werden gelijck te Florensen. Comende bij Siena was op eenen sondach seer moy weer; also datter seer veel

Siena, door Orlando Malavolta uit: Historia de' fatti e querre de' sanesi, Siena 1573, 30cmx42cm.

Zicht vanuit het noorden met op de voorgrond de Antiporta en de Porta Camollia, de toegangspoorten komende uit Florence. De huidige stadsmuren komen sterk overeen met die op deze prent. Een groot verschil is het ontbreken van de talrijke torens binnen de stad, slachtoffers van de aardbeving van 1798.
Direkt rechts achter de Antiporta Camollia het typies XVI-eeuwse fort met z'n punten, gemoderniseerd tot de in die tijd gebruikelijke dwangburcht na de succesvolle Spaans-Florentijnse belegering van 1554-55.

Aquapendente, gravure van ca.1580, nadering van de Porta di Riba vanuit het Noorden

Aquapendente, Porta di Riba de poort waar Steven de toegang tot de stad ontzegd werd, gezien vanuit de stad, foto dd oct. 2000

met dat nieue bolettyn van Siena, maer vraechden na het oude bolettyn daer mede dat die jongen tot Siena gecomen was, seggende dat hij niet lange int lant geweest hadde, enden wilden hem indie stadt niet hebben, seggende wat hij om sijn gelt wt die stadt begeerde dat mocht hij crigen [noot 5] ende also goet raedt duir was, den jongen siende dwers van Aquapendente aff ontrent een grote mijl weges een stedeken leggen op eenen hogen berch, daer hij na thoe ginck, dwers over berch over dael, duer wijngaerden ende corenlanden sonder wech te vinden ende tworde auont ende geheel donker, siende een licht daer hij na thoe ginck, lopende temet tot die knien thoe duer die affwaterkens ende dat al bij donker; comende bij dat licht so wast een hutte, daer 2 schaepherders bijt vier saten, die welcke die jongen innamen, makende goet vier om hem weederom te drogen; die schaepherders hem vragende van waer dat hij van daen quam ende waer dat hij heen wilde, seyde naer Romen, sij antwoorden: ghij sijt dan wt die wech gedwaelt want die wech loopt duer Aquapendente ende hier sijt ghij bij Burtgiena; ende die jongen weederom drooch sijnde adt met die schaepherders ende sliep die nacht int stroy, geuende des morgens die schaepherders wat voor tgeen datse hem gedaen hadden, ende ginck voort na Burtgiena om sijn bollettyn daer te laten onderteikenen, daer men hem vraechde waer dat hij van daen quam ende waer hij na thoe wilde, antwoorde na Romen, sij seyden: ghij sijt hier niet op de rechte wech, duer Aqupendente is die wech. Die jongen antwoorde dat hij meende dat hij tot Aquapendente was; neen seydense, ghij sijt te Burtgiena; hij vraechde haer off men van Burtgiena niet en conde te Rome comen sonder wederom tot Aquapendente te comen, sij antwoorden ja, dat men vandaer na Bultsiena [Bolsena] reysde, en so worde het bolettyn daer onderteikent, nemende sijnen wech voort op Bultsiena, van daer op Montefiascon ende ouer Viterbo ende quam also drie dagen voor kersmisse int jaer 1579 binnen Roomen. Maer hadden die van Bultsiena geweten dat die jongen van Aquapendente daer gekomen waer souden hem oock al weerom gewesen hebben, ouersulcx en soude hij int leste niet hebben achterwaert noch voorwaert comen connen.
Nu de jongen te Rome [noot 6] wesende , so socht hij datelicken na een goet meester, ende dat onder die Spaengiaerden die hij best conde verstaen ende oock haer humueren best kende, ende geraeckten bij een canoninck van Burgos, daer hij bleeff woonen tot weinich na Pinksteren ao. 1580, nemende verloff van sijnen heer, reysde op een woensdach met het convoy ofte porcacho (sic) naer Napoles, daer hij quam te wonen bij Don Alonso de Luhon, mestre de campo, sijnen vaendrich [daar een maestro de campo de commandant van een tercio van 2500 a 3000 was {zie bv Parker, 1972, appendix B} dus met de rang van colonel of generaal, dient hier m.i, begrepen te worden dat v.d. Haghen, de vaandeldager van Alonso de Luhon was] om met hem op die galeien van Napoles te varen na Sicilien, die welcke naer Messina voeren om die Siciliaansche galeien te convoyeren, die met gelt derwarts voeren. Ende in Messina comende moeste datelicken weederom naer Napoles, lopende langes die custe van Calabrien aen 2 plaetsen tot Malatia ende Piscota (?), comende weederom naer Napoles , ginck wo[p.394]nen bij den Oppercamerlinck vanden Viseroy, die op hem begeerde dat soude willen wonen bij sijn huisvrouwen vader, die naer Gajetta (Gaeta) soude reysen ende weesen daer Goeverneur vandie stadt, ende was genaempt Francisco Juan de Santa Cruz, een Valensiaen van geboorte, twelck hij dede, ende woonde een jaar bij den Goeverneur tot Gajetta ende quam wederom van Gajetta tot Napoles bij den Camerlinck, die hem holp in den dienst van den Viseroy Don Juan de Cuniga, [noot 7] Comandador Major de Castilla. [noot 8]

Zicht op Gaeta en de baai van Gaeta vanaf de Mte Orlando; op de top het Anjou-Aragonese Castle. Begun at the end of the tenth century. Expanded by the Normans (XI eeuw) and Frederick II (XIII eeuw). Reconstructed by Charles I of Anjou (eind XIII eeuw), Alfred of Aragon (XV eeuw) and Charles V (XVI eeuw); The lower part of the castle is Anjou, and the upper part Aragonese. Tegenwoordig is Gaeta o.a. een basis van de U.S. Navy

Gajetta is een seer stercke stadt, leggende op een clip ende is een wtstekenden hoeck in see, ende aendie lantsijde is tlant smal, also dat van dene strant aent andere weinich spatie is; dat duergrauende so waert een eylant; die straten gaen meest al op ende neer met trappen ende die stadt heeft 2 Goeverneurs, den eenen is ouer die soldaten, die heeft die stadt in sijn bewaren, want tleiter altijt vol soldaten. Daer is oock een casteel dat al wel beset is met Spaengiarden. Den anderen Goeverneur is ouer tgerecht, die bedient de justitie, daer woonde Vander Hagen bij. Daer en mach niemant vreempt in die stadt comen ofte wort van twee soldaten bij den Goeverneur vandie stadt gebrocht diese examineert ende ondervraecht waer datse vandaen comen ende waer datse heen willen ende watse indie stadt te doen hebben, ende verstaende datse indie stadt niet veel te doen hebben so wordense van die soldaten weederom buiten gebrocht ende mogen voort aen gaen. So nau wort Gajetta bewaert, want het wort daer gehouden voor die sluetel vant rijck van Napoles, gelijckse dat noemen chiaue del rengio [regno]. Op eenen tijt dat vander Hagens meester tot den Goeverneur vandie stadt ten eeten was, so quam een soldaet die de wacht hadde aendie waterpoort, seggende Senor Governador, daer hout een en-(p.395)gels schip voor die stadt, ende hebben haren boot gesonden, versoekende consent om met het schip te mogen hauenen, ende seggen datse geladen hebben verscheiden soorten van visch ende andere coopmanschappe. Den Goeverneur, wesende een clein out manneken, antwoorde: Engleses? enemigos de dios y del rey y luterianos, quedan fuera, no son menester aqui en este puerto. Engelschen? vianden van Godt ende die Cueninck, luterianen, laetse buiten bliuen, sij en sijn in dese hauen niet van doen. Met dat antwoorde most die soldaet wederom gaen ende den engelsman seilde voort aen na Napoles.

ren was. An dat palais was een kerckgen daer Don Louwys de Requesen's, die als Gouverneur in Neerlant gestoruen is, begraven was, broeder vanden Viseroy, alwaer den Viseroy ontrent 14 dagen sijn ruste nam ende hem weederom verquickte vandie lange moyelicke reyse, ende twas ontrent Karsmisse dat hij te Barselona aen quam. Ende daer worden al ouer die 50 carren gehuirt om sijn bagagie, als oock die vant gansche huisgesinne, dat groot was, so van eedelluyden, so van pagien, dat altemael eedelluyden kinderen waren, ende veel waren cruisheeren, ende den Viseroy, die oock Grootcomanduer was van Castilien ende Prins van Pietra Presia, nam die reyse aen naer Castilien, nemende sijnen wech op Molyn 1), de reys van daer op Nostra Senora de Monserrat, daer hij bij die munneken logierden, als oock alle diegene die met hem daer quamen; dat is een seer machtich rijck convent, leggende bouen int geberchte, welcke Livrouwe men seydt aldaer dat veel mirakelen doet, principael voor die Italiaensche en Spaensche seevaerders, die daer een groot betrouwen op hebben, gelijckse oock hebben op die Livrouwe van Trappena in Sicilien. Vandaer reysde sijne Excellentie die Comanduer op Ygualada, vandaer op Taraga, op Belpuche(?), op Lerida, ouer Candansnes (sic), van Candasnes na Daroca, daerse oock seggen datse die rechte drie cueningen hebben, van Daroca op

[de volgende noten staan bij Tiele onderaan p.397]
l) Molina de Aragon? Dan is het volgende "van daer" toepasselijk op Barcelona, niet op Molina.
2)Tusschen deze twee steden ligt het boven vermelde Molina de Aragon.

(p.398) Comandeur die winter voort wt bleeff, daer hem die burgerie hem seer wel onthaelt hadden. Ontrent Passchen reyse hij na de Coninck die int Escorial was, daer hem schijnt die Coninck ontboden hadde. Comende in een vleckgen genaempt Torre de Ladrones ontrent 4 milen van Madrid, so quam die Coninck daer oock, die naer Madrid wilde, alwaer die Comandeur den Coninck in sijn logiment ginck versoeken, die hem voor eerst mandeerde sijn hooft te decken ende also den coninck sprak met gedenckten hoofde ende noembde hem voort Grande despana, ende acompaneerde den Coninck voort tot Madrid ende nam sijnen weg weederom na Villerejo de Salbanes, ende also een van die eedelluiden reysen moeste naert rijck van Valensen, daer hij vandaen was, om sijne saken als oock om eenige van sijne Excellentie, versocht Van der Hagen om mee te reysen om dat lant te besien, ende vercreech consent, ende quamen in ses dagen te Valensen, dat een schone stadt was, ende reden van daer naer Xativa, van Xativa tot Alicante, daer veel engelsche coopluyden waren die daer als tot Valensen handelden in verscheiden droge ende gesoute visch ende bacallau, diese van Engelant daer brochten; van Alicanten reden wederon naer Castilien ende wederom naer Villerejo, hebbende ontrent vijff weken wt geweest; ende weinich daer naer ginck den groten Comandeur duer commandement vanden Coninck in Madrid wonen, niet verre vant Conincx palais, recht tegen ouer Sint Jans kercke, daer Steuen vander Hagen noch bij die Comandeur bleeff woonen tot na Pinsteren @ 1584, hebbende ontrent drie jaren bij hem gewoont, ende is also met oorloft van hem gescheiden. Also vander Hagen nu al 21 jaren oudt was ende die Spaensche ende Ytaliaensche sprake wel vast conde, so docht hem nu tijt te weesen weederom naert [p.399] lant te reysen om een ander maniere van leuen bij de hant te nemen, ende scheide also van sijnen heer, nemende sijnen wech op Tolleden ende op Ciudad Real, door die geberchten van Sierra Morena, duer Cordouwa (Cordova), Ecija, Carmona, tot Sevilien, daer companie gecregen , den eenen van Amsterdam ende den anderen van Amersfoort, reysende also naer sinte Luicas, daerse bij eenen schipper quamen genaempt Peter Herman van Danswijck, daerse mede over voeren naer Seelant, ende was op een groot schip wel van over die drie hondert lasten. Comende ontrent die Wielingen cregen droevige tijdinge dat een verrader hadde sijn Excellentie die Prince van Orangien tot Delft doorschoten, ende den Prince van Parma Antwerpen belegert hadde.
Ende in Seelant gearriueert weesende namen haer reyse op Dort, van Dort op Amsterdam ende vandaer op Amersfoort, weesende ontrent int leste van September anno 1584, ende Vander Haghen die bleeff die winter weederom bij sijnen oom tot wtgaende tijt dat hij weederom naer sijnen vader tot Yperen reysde, ouer Seelant varende van Vlissingen naer Calis. Ontrent halliff wegen comende werden van een schip van oorloge berooft, dat weinich voor haer van Vlissingen geseilt was. Van der Hagen die overspronck int schip van oorloge om den Capitein van sulcx te clagen, seggende: Capitein, is dit die maniere dat men die vrienden aldus berooft: die Capitein antwoorde: dat is u schult, haddet haer gegeven so en soudense dat u niet benomen hebben, ende mochten daer mee heen gaen, wesende haer goet vast quijt. Ende comemde tot Calis ginck voort naer sijnen vader te Yperen, tot in Augusto dat hij van sijnen vader naer Calis gesonden worde om sijne affairen.